HISTORIA KONGRESU POLONII KANADYJSKIEJ

 

Historia Kongresu Polonii Kanadyjskiej dzieli się na dwa okresy, które zostaną poniżej kolejno przedstawione. W pierwszym okresie centralna organizacja polonijna w Kanadzie nosiła nazwę “Zjednoczenia Zrzeszeń Polskich w Kanadzie”. Zjednoczenie zostało zarejestrowane i rozpoczło swą prawnie sankcjonowaną działalność w dniu 7 lutego 1933 r. z numerem rejestru “Corporation #349500”. Zmiana nazwy na “Kongres Polonii Kanadyjskiej” nastąpiła w czasie zjazdu odbywającego się w Toronto w dniach 2-4 września 1944 r.”.

75 Lat Kongresu Polonii Kanadyjskiej

Historia Kongresu Polonii Kanadyjskiej dzieli się na dwa okresy, które zostaną poniżej kolejno przedstawione. W pierwszym okresie centralna organizacja polonijna w Kanadzie nosiła nazwę “Zjednoczenia Zrzeszeń Polskich w Kanadzie”. Zjednoczenie zostało zarejestrowane i rozpoczęło swą prawnie sankcjonowaną działalność w dniu 7 lutego 1933 r. z numerem rejestracyjmym “Corporation #349500”. Zmiana nazwy na “Kongres Polonii Kanadyjskiej” nastąpiła w czasie zjazdu odbywającego się w Toronto w dniach 2-4 września 1944 r.”

Zjednoczenie Zrzeszeń Polskich w Kanadzie

Początki Kongresu Polonii Kanadyjskiej sięgają 1931 roku, kiedy to powstało Zjednoczenie Zrzeszeń Polskich w Kanadzie. O jego stworzeniu zadecydowały dwa czynniki. Po pierwsze Polonia kanadyjska w tym czasie dysponowała już dość dużym potencjałem organizacyjnym i przejście na wyższy stopień zorganizowania było naturalnym etapem rozwoju tej zbiorowości.

Dowodem rosnącej gotowości Polonii do stworzenia nadrzędnej, centralnej organizacji o charakterze parasola było powstanie w 1928 r. Związku Towarzystw Polskich z siedzibą w Winnipegu. Po drugie, na skonsolidowaniu organizacyjnym Polonii zależało polskim władzom konsularnym. Realizowały one cele polityki zagranicznej Polski, wśród których mieściły się pewne elementy mocarstwowości. Szczególnie szło a ambicje kolonialne Polski, które obejmowały także i Kanadę.

Pierwszy zjazd Zjednoczenia odbył się w Toronto w dniach 3-4 listopada 1931 r. Pierwszym prezesem został wybrany inż. Ludwik Wiktor. Ideologicznie, Zjednoczenie starało się być do zaakceptowania przez ludzi o różnych poglądach. Jak utrzymywano: “Idea nasza, że “nie idziemy ani na prawo, ani na lewo, tylko prosto, polską drogą”, musi wejść w krew wychodźstwa polskiego i wtedy zyskamy własne zadowolenie oraz szacunek obcych”.

Statutowe cele Zjednoczenia były następujące:

a. Skupianie i organizowanie wszystkich żywiołów polskich w Kanadzie, podtrzymując braterską łączność między nimi.

b. Dzierżenie wysoko sztandaru godności narodowej krzepiąc siły w niewyczerpanym źródle ideałów narodowych i bohaterskiej przeszłości Ojczyzny, odpieranie wrogich napaści na Naród i Państwo Polskie, równocześnie lojalne zużytkowanie swych sił dla wszechstronnego rozwoju Kanady.

c. Organizowanie dla członków skutecznej i wydajnej pomocy, zarówno duchowej, jaki materialnej, oraz w razie potrzeby celowe bronienie całości społeczeństwa polskiego w Kanadzie.

d. Przedstawianie na zewnątrz wychodźstwa polskiego w Kanadzie wobec czynników rządowych i społecznych Kanady, wobec czynników rządowych i społecznych Polski, oraz wobec innych skupisk wychodźstwa polskiego i na terenie międzynarodowym.

Członkami Zjednoczenia mogły być organizacje. Później pozwolono na indywidualne członkostwo. Wykluczono komunistów wprowadzając zakaz wstępowania do Zjednoczenia organizacji, “których dążeniem jest wywołanie gwałtownych przewrotów istniejącego porządku społecznego świata”.

Najwyższą władzą był Doroczny Zjazd Delegatów Zrzeszeń (DZDZ), a władzę wykonawczą sprawowała Naczelna Delegacja Zjednoczenia wybierana na DZDZ. Składała się ona z: prezesa i wiceprezesów, sekretarza, skarbnika i ich zastępców. W późniejszym okresie, zmieniono nazwę organu kierowniczego na “Radę Naczelną”. W jej skład wchodziło prezydium wybierane na zjazdach. Natomiast Okręgami kierowały Rady Okręgowe. Niższy szczebel Zjednoczenia stanowiły Okręgowe Delegacje. Skupiały one organizacje na zasadzie terytorialnej.

Do Zjednoczenia wstąpiły 24 organizacje polonijne. Uznać to można za dobry początek. Niestety, mimo zachęt nie przyłączyły się dwie największe organizacje: Stowarzyszenie Polaków skupiające głównie organizacje przy-parafialne na zachodzie Kanady, a także Związek Polaków w Kanadzie, który działał w Ontario. Działalność Zjednoczenia w pierwszym okresie koncentrowała się na oświacie i kulturze. Prowadzono zakup podręczników szkolnych i przydzielano subwencje Komitetom Szkolnym. Organizowano sieć bibliotek objazdowych nazywanych Bibliotekami Ruchomymi. W ciągu trzech lat ich liczba sięgnęła piętnastu. Drugi DZDZ odbył się w Windsor w dniu 5 listopada 1932 r. Nowym prezesem został mec. B.B. Dubieński. Postanowiono przenieść siedzibę władz Zjednoczenia do Winnipegu, gdzie było największe skupisko Polonii. Winnipeg pozostał siedzibą Delegacji Naczelnej do samego końca istnienia ZZP w Kanadzie.

Trwała praca konsolidacyjna Zjednoczenia i wspieranie oświaty polonijnej. Pojawił się też nurt działania, który do dziś jest bardzo mocną stroną zorganizowanej Polonii – pomoc materialna Polsce i Polakom. Na wieść o katastrofalnej powodzi na terenach podkarpackich Zjednoczenie podjęło szeroką akcję pomocy. Wydano apel i dwa orędzia do Polonii informujące o klęsce i wzywające do pomocy. W sumie zebrano 1 301 dolarów, które przekazano do Głównego Komitetu Ratunkowego w Polsce. Inny nurt, do dziś ważny, polegał na przeciwstawianiu się nieżyczliwej, a często wrogiej Polsce i Polakom propagandzie.

Oto jak pisano o tym w materiałach na III Zjazd Zjednoczenia:

“Naczelna Delegacja starała się tej wrogiej propagandzie przeciwdziałać w miarę swej możliwości, przez odpowiednie prostowanie notatek w prasie angielskiej, odczyty przed forum anglosaskich klubów i organizacji oraz odpowiednią akcję publicystyczną w prasie polskiej, a szczególnie w organie Zjednoczenia, tygodniku “Czas””. Zagrożenia te płynęły z różnych kierunków. Jednym z nich było coraz bardziej widoczne zagrożenie ze strony Niemiec. Stąd tak duże znaczenie przywiązywano do organizowania Święta Morza, które, jak pisano, “stanowiło jedno z ogniw wielkiego łańcucha spontanicznych manifestacji polskiego narodu przywiązania do morza ostrzeżenia przeciwko aktualnym wówczas zakusom niemieckim, celem odebrania nam Pomorza, jedynej gwarancji niezależności ekonomicznej Polskiego Państwa”.

W ramach podtrzymywania patriotyzmu Delegacja Naczelna wysyłała do organizacji i szkół portrety: marsz. J. Piłsudskiego, prezydenta Mościckiego i A. Mickiewicza. Oprócz tego przekazywano książki, obrazy i materiały propagandowe.

W dniach 5-10 VIII 1934 r. odbywał się w Warszawie II Zjazd Polaków z Zagranicy. Polonii kanadyjskiej przyznano cztery miejsca. Władze Zjednoczenia w ramach stałej postawy życzliwości w stosunku do Stowarzyszenia Polaków i Związku Polaków w Kanadzie przekazały tym organizacjom po jednym mandacie, sobie zachowując dwa pozostałe mandaty.

Miejscem trzeciego zjazdu Zjednoczenia był Hamilton (23 XI – 26 XI 1934 r.). Wielkość polonijnego centrum wzrosła do 50 organizacji. Były one skupione w następujących Okręgowych Delegacjach: Hamilton, Windsor, Toronto, Kitchener i Montreal. Wstąpiło też 10 członków indywidualnych.

Ciągle trwały próby przenikania do Zjednoczenia polskich komunistów. Na Zjeździe odrzucono mandaty Towarzystwa Robotniczo-Farmerskiego, z którymi przyjechało siedmiu działaczy z Toronto, Hamiltonu i Montrealu. Towarzystwo to przestało istnieć w 1936 r., a w jego miejsce powołano Polskie Towarzystwo Ludowe. Rodzaj i skalę pracy Zjednoczenia obrazuje lista wydziałów, jakie Zjazd polecił utworzyć Delegacji Naczelnej. Oto one: organizacji kobiecych; organizacji młodzieży; organizacyjno – społeczny; kulturalno – oświatowy; weteranów; propagandy i prasy; gospodarczy; spraw ubezpieczeniowych; porad prawnych; szkolnictwa.

Czwarty DZDZ odbył się w Winnipegu w dniach 24-26 1936 r. W tym czasie należały do Zjednoczenia już sześćdziesiąt trzy organizacje. W trakcie następnej kadencji liczba ta wzrosła do 74, co według Rady Naczelnej miało stanowić trzy czwarte zorganizowanej Polonii.

Rozwijała się też szybko działalność statutowa. Przykładowo, liczba bibliotek, nazywanych Bibliotekami Wędrownymi, wzrosła do dwudziestu jeden. Działało też sześć bibliotek szkolnych. Systematycznie organizowano obchody rocznic patriotycznych. Trwała praca nad młodzieżą w ramach, której organizowano zloty, konkursy wiedzy o Polsce oraz kursy wakacyjne.

Piąty Zjazd miał miejsce w Montrealu w dniach 29 IX – 1 X 1938 r. Działacze zjednoczenia mieli świadomość wykonania dużej pracy integracyjnej. Jak stwierdzali: “Prąd konsolidacyjny wychodźstwa polskiego w Kanadzie, jest wyrazem wyłącznie zasług 8-letniej pracy Zjednoczenia, które pragnie w imię interesów Polonii tutejszej zjednoczyć ją dla wspólnej sprawy”.

Zbliżający się wybuch wojny polsko-niemieckiej mobilizował Polonię kanadyjską i jej władze. Podjęto szereg stosownych działań. Jak stwierdzono w sprawozdaniu Rady Naczelnej na VI DZDZ: “Sytuacja z miesiąca na miesiąc stawała się coraz gorsza i niebezpieczniejsza. Po przemówieniu historycznym przed komisją senacką dla spraw zagranicznych byłego ministra Józefa Becka i rozpisaniu na gwałt przez rząd polski pożyczki wojennej, widzieliśmy zbliżającą się burzę wojenną.

Wobec tego stanu rzeczy, Zebrana Rada Naczelna dnia 13 kwietnia 1939 r. przeprowadziła następującą uchwałę: “Celem zorganizowania Centralnego Komitetu Obrony Narodowej i Pomocy Polsce, Rada Naczelna uchwala na wniosek p. Józefa Zaborskiego, poparty przez p. M. Wdowiaka, zwrócić się do Konsula R.P. Dra. J. Szczygłowskiego, jako czynnika neutralnego, z prośbą o zwołanie posiedzenia z udziałem zarządu Zjednoczenia, Stowarzyszenia i prezesów lokalnych organizacji, celem naradzenia się i powzięcia odpowiednich kroków”.  Za cztery dni, 17-go kwietnia 1939, zostaje powołany do życia Centralny Komitet Obrony Narodowej i Pomocy Polsce, na czele którego staje Dr Franciszek Sędziak. Od chwili powstania Centralnego Komitetu, Zjednoczenie odłożyło swe sprawy działalności programowej na plan drugi, a podjęło akcję zbiórkową na pomoc Polsce. W wydawanym “Biuletynie” usilnie przez cały czas propagowaliśmy konieczność poparcia dla Centralnego Komitetu, od którego spodziewaliśmy się, że rozwinie działalność swą na całą Kanadę”.

Kolejny, szósty DZDZ odbył się w Toronto w dniach 19-20 IX 1941 r. Głównym problemem rozważanym na zjeździe było usprawnienie akcji zbiórkowej Polonii kanadyjskiej na rzecz Polski. Sprawę tę umieszczono w szerszej perspektywie, o czym świadczy uchwała zatytułowana: “Potrzeba Akcji Wychodźstwa na Rzecz Wysiłku Wojennego Kanady, Wielkiej Brytanii i Polski”. Jej początek brzmiał: Wysiłek wojenny Kanady, Wielkiej Brytanii jest równoznaczny z wysiłkiem wojennym Polski, bowiem klęska Brytyjskiego Związku Narodów byłaby klęską Polski, a zwycięstwo Wielkiej Brytanii będzie zwycięstwem Kanady i Polski”.

Siódmy zjazd Zjednoczenia odbył się w Windsor w dniach 2-4 września 1943 r. Nadal dominowały sprawy związane z toczącą się II wojną światową. Rada Naczelna w swoim sprawozdaniu na zjazd pisała: “Zjednoczenie Zrzeszeń Polskich w Kanadzie, jako jedyna centrala organizacyjno-łącznikowa polskich ugrupowań organizacyjnych w Kanadzie od Atlantyku aż po Pacyfik, łączy w sobie 72 towarzystwa, kluby, związki i inne ugrupowania organizacyjne w Kanadzie. Uważamy za wskazane podkreślić, że w okresie sprawozdawczym istniał na ogół bardzo słaby kontakt pomiędzy organizacjami. Złożyło się na to wiele znanych nam wszystkim powodów: 1) przestawienie kierunków pracy organizacji zjednoczeniowych na wysiłek wojenny. 2) skoncentrowanie niemal całej działalności Rady Naczelnej w Centralnym Komitecie Obrony Narodowej i Pomocy Polsce (obecnie Polski Komitet Ratunkowy z centralą w Winnipegu)”.W końcowym okresie istnienia Zjednoczenia należały doń następujące organizacje (stan na sierpień 1943 r.). Oto ich lista:

Ontario

Związek Narodowy Polski w Kanadzie (Toronto), Klub Kobiecy przy ZNP w Kanadzie (Toronto), Klub Młodzieży Polskiej przy ZNP w Kanadzie, Związek Narodowy Polski – Gmina 2 (Toronto), Polskie Towarzystwo Wzajemnej Pomocy “Ulga”, Grupa 1 (Toronto), Polskie Towarzystwo Sztuki i Robót Ręcznych (Toronto), Towarzystwo Bratniej Pomocy “Ulga”, Grupa 2 (Toronto), Polskie Towarzystwo Imienia Jezus (Toronto), Parafia Narodzenia Matki Boskiej (Toronto), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej, Placówka 133 (Toronto), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej, placówka 114 (Toronto), Klub Młodzieży Polskiej (Toronto), Stowarzyszenie Polskiego Domu Ludowego (Windsor), Klub Studentów Polsko-Kanadyjskich (Windsor), Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół”, Gniazdo nr 812 (Windsor), Parafia Świętej. Trójcy (Windsor), Bractwo Św. Trójcy (Windsor), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej, Placówka 126 (Windsor), Polski Klub Obywatelski (Windsor), Polski Klub Obywatelski ( Hamilton), Towarzystwo Polskich Kupców i Przemysłowców (Hamilton), Towarzystwo Bratniej Pomocy Św. Stanisława Kostki (Hamilton), Polskie Koło śpiewackie “Hejnał” (Hamilton), Parafia Św. Stanisława Kostki (Hamilton), Klub Młodzieży Św. Stanisława Kostki (Hamilton), Towarzystwo Bratniej Pomocy Św. Józefa (Kitchener), Towarzystwo Bratniej Pomocy Jana Kantego (Kitchener), Związek Polski (Oshawa), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej (Oshawa), Klub Polski (Sudbury), Polskie Towarzystwo 3-go Maja (Sault Ste Marie), Polsko- Kanadyjski Klub (Ottawa), Polskie Narodowe Towarzystwo (Kirkland Lake), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej, Placówka 162 (Kirkland Lake), Towarzystwo Białego Orła (Timmins), Towarzystwo Bratniej Pomocy im. J. Piłsudskiego (Fort William), Klub Weteranów Armii Polskiej (Fort William).

Quebec

Polskie Towarzystwo Patriotyczne Bratniej Pomocy (Montreal), Związek Weteranów Polskich im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (Montreal), Towarzystwo Białego Orła (Montreal), Towarzystwo Polskiej Jedności Narodowej (Montreal), Polsko-Katolickie Towarzystwo Białego Orła (Rouyn), Towarzystwo Przyjaciół Morza Polskiego (Montreal), Związek Weteranów Polskich (Perron Gold Mines), Koło Młodzieży Polskiej (Montreal).

Manitoba

Polskie Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół” (Winnipeg), Polska Spółka Wydawnicza “Czas” (Winnipeg), Stowarzyszenie Polskich Obrońców Ojczyzny (Winnipeg), Związek Polek (Winnipeg), Polski Oddział Kanadyjskiego Legionu B.E.S.L. (Winnipeg), Towarzystwo “Sokół” (St. Boniface), Stowarzyszenie Polskich Obrońców Ojczyzny (St. Boniface), Towarzystwo Szkoły Polskiej (Transcona), Towarzystwo “Sokół” (Brandon), Towarzystwo Białego Orła (Flin Flon), Towarzystwo Bratniej i Wzajemnej Pomocy Św. Jana Kantego (Winnipeg), Polsko- Kanadyjskie Towarzystwo im. Curie-Skłodowskiej (Hadashville).

Saskatchewan

Przymierze Polsko-Kanadyjskie (Regina), Klub Polski (Cedoux), Towarzystwo Św. Piotra i Pawła (Fosston), Polskie Towarzystwo im. A. Mickiewicza (Ituna), Polskie Towarzystwo Króla Jana Sobieskiego (Krydor), Polskie Towarzystwo Oświatowe (Prince Albert), Polskie Towarzystwo im. H. Sienkiewicza (Saskatoon), Polskie Towarzystwo im. M. Kopernika (Whitkow).

Alberta

Towarzystwo Polaków (Edmonton), Stowarzyszenie Polskich Obrońców Ojczyzny (Edmonton), Związek Polski (Calgary), Polskie Towarzystwo Oświatowe (Lethbridge), Polskie Towarzystwo (Thorhild).

British Columbia

Polskie Towarzystwo “Zgoda” (Vancouver).

 

Działalność pierwszej polonijnej organizacji centralnej starającej się zjednoczyć wszystkie organizacje polonijne w Kanadzie, przypadła na zły czas, najpierw światowego kryzysu gospodarczego, a później na okres II wojny światowej. Depresja gospodarcza zubożyła społeczność, a przecież działalność organizacyjna wymagała zasobów materialnych. Skłaniała też przede wszystkim do walki o przetrwanie, w której to atmosferze wyższe cele stawały się drugorzędne. Natomiast trwająca ponad pięć lat wojna skierowywała wysiłek organizacyjny na pomoc Polsce. Dużo energii zużyto na pomoc dla żołnierzy polskich znajdujących się w niewoli w oflagach i stalagach. Cierpiały na tym inne cele statutowe organizacji należących do Zjednoczenia, a także samego Zjednoczenia.

Obok niewątpliwych sukcesów Zjednoczenia widoczne było, że osiągnęło ono pewien pułap rozwoju, który trudno będzie w dającej się przewidzieć przyszłości przekroczyć. Liczba zintegrowanych w Zjednoczeniu organizacji osiągnęła poziom siedemdziesięciu kilku i nie widać było szans na większy przyrost. Jasne też było, że po szeregu próbach przyłączenia Stowarzyszenia Polaków i Związku Polaków w Kanadzie, nie ma większych szans, by miało się to kiedyś dokonać.

Nie można też nie doceniać destrukcyjnych skutków działalności środowisk radykalnych z komunistami na czele. Po nieudanych próbach infiltracji, prowadziły one kampanię oszczerstw mającą zdyskredytować Zjednoczenie. Nagminnie używano epitetu: “faszystowskie Zjednoczenie”. Wprawdzie zasięg wpływów komunistycznych nie był duży, jednak długotrwałe, bezpardonowe ataki musiały obniżać prestiż Zjednoczenia w oczach Polonii i władz kanadyjskich.

Nie brakowało też konfliktów wśród działaczy samego Zjednoczenia. Częściowo były one wynikiem wrogiej działalności środowisk radykalnych, częściowo zaś ambicji niektórych działaczy.

KONGRES POLONII KANADYJSKIEJ (KPK)

W takiej sytuacji, idealnym rozwiązaniem byłoby stworzenie organizacji robiącej wrażenie, że nastąpiło zerwanie z przeszłością przy jednoczesnym zachowaniu efektów pionierskiej pracy Zjednoczenia. I tak też się stało. W atmosferze, jaka panowała w 1944 r. w czasie przygotowań do Zjazdu Założycielskiego Kongresu Polonii Kanadyjskiej, czuło się pierwiastek nowości, a nawet przełomu. Nie rzucało się w oczy, że jednym z głównych organizatorów tego zjazdu była Rada Naczelna Zjednoczenia. Na samym zjeździe główne funkcje pełnili działacze Zjednoczenia. A.F. Chudzicki został przewodniczącym zjazdu, a J.Topolnicki – sekretarzem. Pierwszym prezesem ZG KPK został mec. J.S. Grocholski, działacz, który wcześniej pełnił w Zjednoczeniu funkcję wiceprezesa Rady Naczelnej.

Kongres Polonii Kanadyjskiej od strony formalno-prawnej był kontynuacją Zjednoczenia Zrzeszeń Polskich w Kanadzie. Przyjmując “charter” Zjednoczenia, przyjmował też jego statutowe cele. Co więcej, struktura organizacyjna wypracowana przez Zjednoczenie została przyjęta przez KPK.

Kongres początkowo numerował swoje Walne Zjazdy nie uwzględniając numeracji Zjazdów Zjednoczenia. Naprawiono to na VII WZ KPK w 1958 r., przyjmując uchwałę o doliczeniu siedmiu Zjazdów Zjednoczenia do dotychczasowej numeracji kongresowej (Protokół Zjazdowy, str. 28, pkt. 18 b). Tym samym VII WZ KPK przeobraził się w Zjazd o numerze XV.

Edward Sołtys